Rzeczpospolita Zakopiańska
Jesienią 1918 roku było już wiadomo, że wojna światowa ma się ku końcowi. Wojska państw centralnych – niemieckie i austriacko-węgierskie – ponosiły klęski na frontach. Rozpadały się – cesarstwo niemieckie i monarchia austro-węgierska. Władza austriacka w Galicji praktycznie już nie istniała. Polacy w Galicji gotowi byli do przejęcia władzy. Zakopane było jednym z miejsc, w którym mieszkańcy podjęli inicjatywę. Stworzyli pierwsze polskie państewko, które wprawdzie trwało tylko dwa tygodnie, ale powstało z autentycznej potrzeby uwolnienia się spod władzy zaborcy.
13 października 1918 r. w Zakopanem naczelnik gminy, Wincenty Regieć, zwołał wiec obywatelski, na którym zgromadziło się ok. 500 osób. Proklamowano na nim powstanie Organizacji Narodowej, której zadaniem było przejmowanie władzy z rąk austriackich na terenie Zakopanego i okolic. Prezesem Organizacji Narodowej wybrano mieszkającego wówczas w Zakopanem Stefana Żeromskiego. Wiceprezesami zostali: Franciszek Pawlica (prezes Związku Górali), mjr Mariusz Zaruski (przedstawiciel lewicowych legionistów) i Wincenty Szymborski (reprezentant endecji, zarządca dóbr hrabiego Władysława Zamoyskiego), sekretarzem wybrano Medarda Kozłowskiego. Wśród członków Organizacji był także Jan Kasprowicz. Przyjęto następującą rezolucję:
Wobec przyjęcia zasad pokojowych prezydenta Stanów Zjednoczonych Wilsona przez państwa rozbiorowe, uważamy się odtąd za obywateli wolnej, niepodległej i zjednoczonej Polski. Tej Polsce winniśmy wierność i posłuszeństwo, mienie i krew naszą, nie uznajemy żadnych więzów, tym najświętszym obowiązkom przeciwnych. Przejęci ważnością godziny dziejowej dla wspólnego gorliwego pełnienia obowiązków wobec państwa polskiego postanawiamy stworzyć Organizację Narodową w Zakopanem i w tym celu wybieramy jej zarząd, złożony z 32 osób, polecając mu ułożenie programu i sposobu działalności.
30 października w Zakopanem ogłoszono niepodległość. Następnego dnia władzę wojskową przejął polski komitet wojskowy, na którego czele stanęli: kapitan doktor Gustaw Nowotny (w czasie wojny służył w wojsku austriackim jako lekarz austriackiego szpitala wojskowego zorganizowanego w sanatorium doktora Andrzeja Chramca w Zakopanem) i porucznik Marian Bolesławowicz. Oficerowie i żołnierze narodowości polskiej rozbrajali przebywających w Zakopanem oficerów i żołnierzy austriackich oraz innych narodowości. Po zlikwidowaniu austriackich władz wojskowych polski komitet wojskowy podporządkował się Organizacji Narodowej. 1 listopada Organizacja Narodowa przekształciła się w Radę Narodową, czyli rząd niepodległej, polskiej Rzeczypospolitej Zakopiańskiej. 2 listopada Rada Narodowa przejęła władzę nad wojskiem, policją, urzędami i instytucjami w Zakopanem w imieniu odradzającego się Państwa Polskiego. Gdy w Zakopanem i okolicach zaczęła funkcjonować polska administracja utworzona przez Polską Komisję Likwidacyjną, zakopiańska Rada Narodowa rozwiązała się 16 listopada 1918 r.
Foto: dawny Zakład Klimatyczny dra Andrzeja Chramca, w czasie I wojny światowej austriacki szpital wojskowy. To tu rozbrajano austriackich oficerów i żołnierzy. W II Rzeczpospolitej Polskiej Sanatorium Polskiego Czerwonego Krzyża, po II wojnie światowej Sanatorium im. dra Tytusa Chałubińskiego, w latach 70. XX w. dom wypoczynkowy Ministerstwa Zdrowia. Obecnie siedziba Starostwa Powiatowego oraz Teatru im. Stanisława Ignacego Witkiewicza, pocztówka z okresu międzywojennego
Opracowano na podstawie:
– Wikipedia
– http://z-ne.pl/t,haslo,5604,zakopianska,_rzeczpospolita.html
ES