Tag: Państwo karpieńskie

LUTYNIA W GÓRACH ZŁOTYCH

Wieś Lutynia znajduje się niedaleko Lądka Zdroju. Jest jedną z wsi należących do Gminy Lądek Zdrój. Jej zabudowania rozciągają się wzdłuż potoku Luta, zwanego także Lutym Potokiem, który jest prawym dopływem Białej Lądeckiej. Część zabudowań wsi leży także przy szosie prowadzącej z Lądka Zdroju na Przełęcz Lądecką i do miejscowości Travná w Czechach. Szosa ta pokrywa się częściowo z przebiegiem dawnej Granicznej Drogi Królewskiej, która została wytyczona i zbudowana w 2 połowie XIX w. Prowadziła z Travnej przez Przełęcz Lądecką do centrum Lądka. Przy moście św. Jana znajdowała się komora celna. Długość Drogi wynosiła prawie 6 km. Zaczęto ją budować w 1861 r. (budowa mostu w Travnej), ukończono w 1873 r.

 Obecnie do Lutyni należy przysiółek Ułęże, który kiedyś był odrębną wsią. Lutynia, podobnie jak Lądek Zdrój i inne pobliskie miejscowości, leży w Górach Złotych, na wysokości około 520-580 m n.p.m., w pobliżu takich szczytów jak Borówkowa (900 m n.p.m.), Mała Borówkowa (786 m n.p.m.), Gomóła (770 m n.p.m.) czy Modzel (691 m n.p.m.).

 Lutynia położona jest w malowniczym miejscu, na zboczach Gór Złotych, otoczona łąkami i lasami regla dolnego. Stąd rozciągają się widoki na położony w dolinie Lądek Zdrój, na horyzoncie widać Krowiarki oraz szczyty Masywu Śnieżnika – Czarną Górę (1205 m n.p.m.) i Śnieżnik Kłodzki (1425 m n.p.m.).

 Lutynia powstała prawdopodobnie w XIII w. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1346 r. Wtedy należała do dóbr karpieńskich. Państwo karpieńskie były to dobra feudalne, istniejące w XIV i XV w. we wschodniej części Ziemi Kłodzkiej, mniej więcej na terenach dzisiejszych gmin Lądek Zdrój i Stronie Śląskie. Stolicą dóbr był zamek Karpień, którego ruiny znajdują się na południe od Lutyni. Po wojnach husyckich w XV w. państewko upadło. Potem wsie należące do tych dóbr różnie się rozwijały. Niektóre lepiej, inne gorzej, niektóre zanikły. Lutynia leżała na szlaku handlowym prowadzącym ze Śląska przez przełęcze Gór Złotych do Czech. Była to tzw. Droga Solna, ponieważ przewożono nią sól z podkrakowskich kopalni na Ziemię Kłodzką, do Czech, a nawet do Pragi.

 W okolicach Lutyni w XVI wieku, a także w XIX, próbowano wydobywać rudy żelaza, ołowiu i srebra. Ale złoża były małe i eksploatacja ich okazywała się nieopłacalna.

 W 1641 roku Lutynia została zakupiona przez właściciela uzdrowiska w Lądku, radcę cesarskiego Jana Zygmunta Hoffmana. Około 100 lat później należała już do miasta. Z czasem stawała się ulubionym miejscem spacerów kuracjuszy uzdrowiska. W 1784 roku zbudowano we wsi kościół św. Jana Nepomucena. Od 1830 r. istniała tu szkoła. Lutynia pozostała wsią letniskową związaną z Lądkiem, podobnie jak pobliskie Ułęże. W 1908 roku mieszkało w Lutyni 248 osób.

 Po II wojnie światowej dawni mieszkańcy wyjechali, przybyli nowi. Jednak trudne warunki glebowe i klimatyczne spowodowały, że wieś wyludniała się. Dziś wieś ma charakter letniskowy, wczasowy i turystyczny. W jej centrum, obok kościoła, z inicjatywy mieszkańców, zbudowano estetyczne zadaszone wiaty, które służą turystom jak i mieszkańcom, którzy organizują tu spotkania i imprezy.

 We wsi i jej najbliższej okolicy znajduje się kilka miejsc wartych zwiedzenia.

    • W centrum wsi barokowy kościół św. Jana Nepomucena z 1784 r., obok znajdują się wspomniane wyżej wiaty, a także źródełko obudowane w 1906 r. w formie domku.
    • Ruiny dawnej kopalni ołowiu i srebra Nowy Filip. W Lutyni prace górnicze były prowadzone od XVI w. W tym złożu prowadzono prace z przerwami do początków XX w. W latach 20. XX w. znów uruchomiono kopalnię. Zmodernizowano ją i dobudowano zakład przeróbki rud. Jednak już w 1927 r. kopalnia zakończyła eksploatację.
    • Czarne Urwisko to wyrobisko nieczynnego od dawna kamieniołomu bazaltu, ściana skalna ma wysokość ok. 70 m, na szczycie urwiska punkt widokowy.
  • Szwedzkie Szańce i Twierdza (710 m n.p.m.), wzniesienie, gdzie znajduje się bazaltowy komin wulkaniczny o wysokości ok. 50 m. Po przeciwnej stronie wzniesienia czynny kamieniołom bazaltu.

Lutynia, centrum wsi, fot. Henryk Bielamowicz, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Lutynia_%28HB3%29.jpg/1024px-Lutynia_%28HB3%29.jpg

Lutynia, kośćiół św. Jana Nepomucena, fot. Henryk Bielamowicz, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Lutynia%2C_ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Jana_Nepomucena_%28HB1%29.jpg/800px-Lutynia%2C_ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Jana_Nepomucena_%28HB1%29.jpg

Literatura:

Wojciech Ciężkowski, Lądek Zdrój, Wrocław 2008.

Waldemar Brygier, Lądek Zdrój. Przewodnik, Wrocław.

www.ladek.pl

https://pl.wikipedia.org/wiki/Lutynia_(powiat_k%C5%82odzki)

Oprac. ES

Wójtówka

W najbliższych okolicach Lądka Zdroju jest wiele ciekawych miejsc i zakątków. Jeden z takich obszarów leży na północ od miasta, między granicą polsko-czeską, drogą z Przełęczy Różaniec przez Orłowiec do Lądka Zdroju oraz drogą z Przełęczy Lądeckiej do Lądka Zdroju. Są to południowo-zachodnie zbocza Borówkowej (900 m n.p.m.), jednego z najwyższych szczytów Gór Złotych. Znajdują się tu też niższe szczyty, m.in.: Mała Borówkowa (786 m n.p.m.), Gomółka (774 m n.p.m.), Orłówka (830 m n.p.m.), Wójtowa Góra (740 m n.p.m.). Na przełomie XIX i XX w. i w pierwszej połowie XX w. były to popularne tereny spacerów turystów i kuracjuszy z Lądka Zdroju. Po II wojnie światowej z uwagi na bliskość granicy polsko-czeskiej przestano tu zaglądać. Szlaki turystyczne wyznaczono w innych miejscach i obszary te zastały zapomniane. Wsie znajdujące się na tym terenie rozwijały się słabo z uwagi na trudne warunki klimatyczne i glebowe. Do dziś przetrwały: Lutynia, Orłowiec i Wójtówka. Natomiast Wrzosówka po II wojnie światowej wyludniła się całkowicie. O jej historii można przeczytać tu:

http://www.dobryprzewodnik.cba.pl/?s=wrzos%C3%B3wka

Wójtówka

Wójtówka jest wsią sołecką należącą do Gminy Lądek Zdrój. Leży w środku opisanego wyżej obszaru, w dolinie Borówkowego Potoku, między szczytami: Wójtową Górą, Małą Borówkową i Rasztowcem. Przez wieś przechodzi czerwony szlak pieszy ze Złotego Stoku do Lądka Zdroju oraz niebieski szlak rowerowy.

Zabudowania wsi Wójtówka, fot. J. Halicki, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/2015_W%C3%B3jt%C3%B3wka_01.jpg/1280px-2015_W%C3%B3jt%C3%B3wka_01.jpg

W połowie XIV wieku Wójtówka wzmiankowana jest w dokumencie, wydanym przez króla Czech Jana Luksemburskiego, jako wieś należąca do państwa karpieńskiego. Państwo karpieńskie to dobra feudalne, istniejące w XIV i XV w. we wschodniej części Ziemi Kłodzkiej, mniej więcej na terenach dzisiejszych gmin Lądek Zdrój i Stronie Śląskie. Stolicą tych dóbr był zamek Karpień. Po wojnach husyckich w XV w. państewko upadło, a dawne wsie należące do niego przyłączono do dóbr królewskich. Wójtówka prawdopodobnie została wtedy opuszczona. W 1541 r. założono ją ponownie jako wieś kameralną, czyli zarządzaną przez urząd państwowy – kamerę. Wzmianki w dokumentach mówią, że w 1571 r. grunty wsi były użytkowane przez mieszczan lądeckich jako pola uprawne i pastwiska. Na początku XVII w. we wsi mieszkało około 20 drobnych gospodarzy (zagrodników), którzy posiadali nieduże zabudowania mieszkalne i gospodarcze oraz niewielkie grunty. W czasie wojny trzydziestoletniej Wójtówka podupadła. Na jej mieszkańców nałożono kontrybucję, skutkiem czego większość z nich opuściła wieś.

W drugiej połowie XVII w. Wójtówkę kupił (podobnie jak inne wsie należące do dawnego państwa karpieńskiego) Siegmund Hoffman von Lichtenstein. Z ziem tych ustanowił swoje dobra z główną siedzibą w Ober Thalheim. Jednak już w połowie następnego wieku spadkobiercy Siegmunda Hoffmana von Lichtenstein sprzedali Wójtówkę i inne wsie miastu Lądek. Wieś rozwijała się powoli. Mieszkańcy utrzymywali się głównie z rolnictwa i pasterstwa. Czynny był tu młyn. W połowie XIX wieku osada stała się samodzielną gminą wiejską nie należącą do Lądka.

 We wsi mieszkali katolicy i od 1830 roku posiadali kaplicę. Ok. 1840 r. przybyła tu grupa baptystów, którzy ustanowili w Wójtówce główny ośrodek swojej gminy dla całego Hrabstwa Kłodzkiego. Nabożeństwa odprawiali w prywatnym domu. Jednak już w połowie XIX w. część babtystów wyemigrowała do Ameryki, a pozostali przyłączyli się do ewangelików.

 W 2 poł. XIX w. Wójtówką zainteresowali się turyści i kuracjusze z Lądka. Dla ich wygody powstała we wsi gospoda, jednak wieś nie stała się miejscowością letniskową, w której turyści zatrzymywaliby się na dłużej, raczej była tylko celem wycieczek z sąsiedniego Lądka. Pod koniec XIX w. w Wójtówce mieszkało około dwieście osób.

Po II wojnie światowej dawni mieszkańcy wyjechali. Nowe władze ze względu na bliskość granicy państwowej nie osiedlały tu nowych mieszkańców. Wieś została zasiedlona częściowo. Mieszkańcy zajmowali się rolnictwem i pracowali w pobliskich większych miejscowościach. Współcześnie odnotowuje się większe zainteresowanie miejscowością. Jej położenie, łąki i lasy wokół oraz bliskość kurortu, jakim jest Lądek Zdrój, zwabiają turystów. W Wójtówce powstają pensjonaty i domy letniskowe.

Kościołek pw. św. Antoniego w Wójtówce

 http://images.polskaniezwykla.pl/medium/313546.jpg

 

Kościółek pw. św. Antoniego w Wójtówce, fot. Jacek Halicki, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/2015_Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Antoniego_w_W%C3%B3jt%C3%B3wce_01.jpg/1024px-2015_Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%9Bw._Antoniego_w_W%C3%B3jt%C3%B3wce_01.jpg

 W Wójtówce bardzo długo nie było żadnego obiektu sakralnego. Pierwszy, który nie zachował się, zbudowano w latach 1830-1845. W latach 1853-1854, z inicjatywy właściciela dóbr Kleina, wzniesiono kaplicę mszalną pw. św. Antoniego Padewskiego. Kaplica nadal służy mieszkańcom wsi, jest kościołem filialnym parafii pw. Narodzenia NMP w Lądku Zdroju.

Kaplica jest nieduża, reprezentuje skromny styl lokalnego budownictwa, który w tym wypadku jest połączeniem późnego baroku i wczesnego neoklasycyzmu. Ściana szczytowa zwieńczona jest charakterystycznym trójkątnym zwieńczeniem, co jest rozwiązaniem stosowanym jeszcze w 2 poł. XVII w. Budowla nie posiada wieży, dach wieńczy nieduża sygnaturka. Wnętrze kaplicy pokryto dekoracyjną polichromią. Znajduje się tu dzwon z 1799 r. Ołtarz, figury i droga krzyżowa pochodzą z XIX wieku.

W Wójtówce zachowało się kilka domów mieszkalnych i gospodarczych pochodzących z końca XIX i początków XX wieku. Jest również kilka figur przydrożnych i krzyży.

 oprac. ES

 Literatura:

WOJTÓWKA

https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C3%B3jt%C3%B3wka_(wojew%C3%B3dztwo_dolno%C5%9Bl%C4%85skie

http://www.polskaniezwykla.pl/web/place/42300,wojtowka-kosciol-p-w–sw–antoniego-.html